خبرگزاری مهر - گروه هنر: این روزها شاید خیلی ها به شدت از تکراری بودن روزهایشان گریزان باشند و دنبال فعالیت هایی باشند که بتواند تا حدی آنها را با تجربه ای نو روبه رو کند. ما به این دسته از افراد توصیه می کنیم برای یک بار هم که شده یک اتفاق متفاوت را تجربه کنند. تجربه ای که به طور حتم برای آنها تبدیل به خاطره ای ماندگار خواهد شد که حداقل چند روزی را با آن خواهند گذارند. تجربه ای متفاوت، خوش آب و هوا با طعم کوچه باغ های شمال شهر تهران. جایی کمتر شناخته شده در حوالی میدان تجریش با رنگ و بویی از تاریخ و البته و صد البته موسیقی.
نه زود قضاوت نکنید، اصلا منظورمان کاخ سعد آباد، مجموعه نیاوران، باغ موزه هنرهای ایرانی، خانه موزه دکتر حسابی و این جاهای شناخته شده نیست. آنچه روایت داستان ما است به جایی کوچک در میان کوچه پس کوچه های خیابان مقصود بیگ در ضلع جنوب غربی میدان تجریش برمی گردد. جایی در میان درختان سر به فلک کشیده با رنگ و بویی از تهران قدیم بعد از یک سرازیری نسبتا تند. جایی در میان چنارهای سر به فلک کشیده. جایی در یک عمارت کهنه ولی تازه نو شده که از سال ۸۸ به طور رسمی درهای خود را به روی علاقه مندان به تاریخ هنر این سرزمین باز کرد. جایی با یادگارهایی از دوران دور و تاریخ‌نگاران هنر این سرزمین تا امروز. جایی برای آرمیدن بیش از یک صد سال هنر و هنرنمایی. جایی برای آرامش موسیقی جایی با نام «موزه موسیقی».
به هر حال اینجا موزه موسیقی است، عمارتی زیبا، نه چندان وسیع اما با معماری در خور توجه که قبل از بازسازی محصور دیوارهای سیمانی و سنگی کوچه باغ های شمال تهران نه چندان قدیم بوده و حالا به عنوان موزه موسیقی هر روزه پذیرای مشتاقان تاریخ موسیقی این سرزمین است که بیایند و ببینند در تاریخ موسیقی این سرزمین چه گذشته است.
مکانی زیبا که حالا با اضافه شدن یک کافه دنج و عمارتی نو به عنوان «استودیوی موسیقی» کارایی فراتر از یک موزه را پیدا کرده و البته اگر توجه بهتر و بیشتری به لحاظ شناساندن آن به مردم هنردوست پایتخت شود می تواند بیشتر از اینها در قلب و روح آنان ثبت شود.
این مکان یک بار با حضور اهالی فرهنگ و هنر و برخی از مسئولان افتتاح شد اما از آنجا که به دلیل نواقص موجود پاسخگوی بسیاری از نیازهای اهالی موسیقی نبود طرح تکمیل آن ادامه پیدا کرد.
ساختمان موزه موسیقی که از همان ابتدا تا کنون همچنان با مدیریت علی مرادخانی معاون هنری فعلی وزیر ارشاد و البته مدیر سال‌های دور مرکز موسیقی وزارت ارشاد اداره می شود در سال ۵۱ به عنوان یک خانه مسکونی ساخته شد اما در سال ۷۳ بود که مرادخانی پیشنهاد ساخت موزه را مطرح کرد که بعد از طرح این پیشنهاد تصمیم گرفته شد که این مکان بازسازی و بالاخره در سال ۸۸ به عنوان موزه موسیقی افتتاح شود.
موزه موسیقی با مساحت تقریبی ۳ هزار و ۶۵۰ متر و زیر بنای بیش از یک هزار و ۴۰۰ متر در سه طبقه با هدف حفظ میراث موسیقی ملی، معرفی آثار و تولیدات گذشتگان و تکریم استادان و پیشکسوتان عرصه موسیقی تأسیس شد.
تعداد سازهای موجود در موزه حدود ۲۴۰ عدد است و تنوع سازها به ۲۰۰ نوع می رسد که از مناطق مختلف دور و نزدیک ایران تهیه شده و در معرض دید علاقمندان قرار گرفته است.
در ابتدای ورود به ساختمان اصلی موزه که مجاور در ورودی آن مجسمه هایی از چهار نوازنده توجه مخاطب را جلب می کند، تالار سازهای کوبه ای متشکل از سازهای کوبه ای یک طرفه، سازهای کوبه ای دو طرفه و تالار سازهای «هوا صدا» یا بادی موسیقی نواحی قرار گرفته است. در این محل که طراحی دکوراسیون آن ویژه‌تر از بخش های دیگر موزه است دمام هایی از بوشهر، دهل جیرفت، دهلک بلوچستان، مرواس بوشهر، طبل های مختلف عزاداری مناطق مختلف کشور از جمله کرمان، سیرجان، منوجان و مناطق دیگر به چشم می خورد.
دهل های مختلفی از ایل بختیاری لرستان، دهل کردستان، دهل هایی از مناطق مختلف آذربایجان شرقی، دایره آذربایجان، دف کردستان با قدمت ۲۵۰ سال، تمپوهای سفالی کردستان، کرمان، رفسنجان و سیرجان و نقاره هایی متعلق به کرمان، طاس کردستان، طبلای بلوچستان، جوغ کرمان، دسرکوشن مازندران و دایره بوشهری بخش های مختلف تالار سازهای کوبه ای را تشکیل می دهند، تالاری که به دلیل قوام و از بین نرفتن سازها هیچ گونه وسایل گرمایشی ندارد و تماشاگر در حین بازدید از این بخش باید در یک فضای خنک و سرد خاطره‌بازی کند.
در تالار سازهای «هوا صدا» یا بادی نواحی نیز انواع سازهای خود صدا، هواصداها، نی ها و نی لبک ها و سوتک ها در معرض دید عموم قرار گرفته است که شکل و شمایل عجیب و غریب بعضی از آنها علاوه بر اینکه نشانگر و مبین تنوع سازی مناطق مختلف کشورمان به تفکیک بومیت هستند، به طور ناخودآگاه تماشاگر را با مدت طولانی تری نسبت به بخش سازهای کوبه ای همراه می کند چرا که عمده این سازها به قدری برای مخاطبان امروزی موسیقی ناشناخته هستند که گویی فقط باید در موزه ها و اماکن تاریخی آنها را جستجو کرد، در حالیکه همین سازهای به ظاهر عجیب و غریب و ناشناخته برای مردمان شهر همچنان جزوی از ابزار و ادوات موسیقی مردمان شهرها و روستاهای مختلف کشورمان است که از آن استفاده می کنند.
نمایش سرناهایی از ایل بختیاری لرستان، آذربایجان شرقی، خراسان شمالی، نرمه نای، بالابان و نی هایی از مناطق مختلف کشور، نی جفتی های حکاکی شده از بوشهر، جفتو کرمان، دوزله کردستان، نی انبان و شاخ نفیر دراویش بوشهر از جمله سازهایی هستند که در این بخش برای علاقه مندان عرضه شده است.
البته در پاگردی که طبقه اول موزه را به طبقه دوم هدایت می کند سوتک های باستانی و چند هزار ساله به جای مانده از تمدن های قدیمی مناطق مختلف کشور در محفظه هایی به دیوار حکاکی شده به علاقه مندان عرضه شده که با توجه به قدمت تاریخی آن می تواند جذابیت های خاص خودش را داشته باشد.
بازدیدکنندگان در حین حضور در طبقه اول موزه می توانند از سیستم پخش اطلاعات سازها به دو زبان فارسی و انگلیسی که به نوعی راهنما و راوی موزه است استفاده کنند. در این سیستم راوی از طریق گوشی که به مخاطبان داده می شود به طور مشروح و کامل بنا به دلخواه بازدیدکننده بخش های مختلف را توضیح می دهد.
وقتی دید و بازدید کاملی از بخش های مختلف موزه در طبقه اول کردید، راهنمای سالن عمومی شما را به دیدن آثار موزه در طبقه دوم هدایت می کند که این بخش برای کسانی که به تاریخ‌نگاری علاقه بیشتری دارند از بخش های بسیار جذاب موزه خواهد بود. البته قبل از هر چیز باید بگوییم در طبقه دوم تالاری مختص به نمایش سازهای اهدا شده متعلق به نوازندگان و سازندگان صاحب نام، گنجینه موزه، نمایشگاه و آرشیو صوتی - تصویری زنده‌یاد گلشن ابراهیمی است.
آنچه بازدیدکننده موزه در حین ورود به طبقه دوم موزه با آن مواجه می شود گنجینه موزه است که به جد می توان گفت از بخش های جالب توجه این عمارت موسیقایی است. بخشی به پهنای تاریخ موسیقی ایران که گویی بزرگان موسیقی را رو در روی خود می بینی که خوشآمد می گویند. خوش آمدی به رنگ موسیقی، به آرامش صدای ساز بزرگانی که بخشی از تاریخ شفاهی مردم کوچه و بازار از روشنفکر گرفته تا مردمان عادی شهر با آنها ارتباطی جاودانه پیدا کردند. از کلاه، بارانی، کیف پول، گواهینامه، کارت شناسایی و ساعت شماته دار استاد علی تجویدی بگیر تا تسبیح منحصر به فرد خلیفه میرزا آغه غوثی فقید، از چوب رهبری ارکستر حشمت سنجری تا جانماز و مهر و سجاده خاطره پروانه، از تقویم رومیزی محمد تقی مسعودیه گرفته تا سنتور استاد ملک حسین، تقویم رومیزی که مصطفی کمال پورتراب بر برگی از آن نوشته «کاشکی صاحب هنر را زندگان مرده دوست / در زمان زنده بودن مرده می پنداشتند»
و چه جذابیتی دارد وقتی در کنار وسایل شخصی حاج قربان سلیمانی معروف و دوست داشتنی با ویترینی ویژه کلنل علینقی وزیری مواجه می شوی که در گوشه کنار آن ضمن نمایش بخشی از پارتیتورهای نوشته شده توسط وی عکس هایی منحصر به فرد از نوازندگان دوره قاجار به ویژه در عهد مظفرالدین شاه تو را به درون شهر فرنگ خاطره ها می برد.
در همین طبقه دوم کمی آنطرف تر تالار دیگری برای مخاطبان در نظر گرفته شده که بخش جذابی است، بخشی با عنوان تالار نمایش سازهای اهدا شده که انصافا هر کدام از سازها حرف های زیادی برای گفتن دارند، حرف هایی به قامت تاریخ موسیقی این سرزمین. سازهایی که قدمت تعدادی از آنها به ۱۰۰سال هم می رسد. سازهایی که هر کدام از آنها متعلق به هنرمندان بزرگی چون احمد ابراهیمی، ابراهیم قنبری مهر، میرزا عبدالله، استاد عشقی، داود گنجه ای، فریدون حافظی، کیهان کلهر بوده و حالا این هنرمندان برای حفظ میراث معنوی یک جریان بالنده در فرهنگ و هنر کشورمان آن را به موزه موسیقی اهدا کرده اند.
در این قسمت علاوه بر اینها می توانی سه تاری متعلق به ناصرالدین شاه قاجار را مشاهده کنی. در این قسمت می توانی از میزی که در آن ترتیب مراحل ساخت ساز سه تار به صورت تصویری نشان داده شده عبور کنی و به کمانچه های برسی که این روزها بسیار کمتر در ارکسترهای ایرانی استفاده می شود.
بعد از اینکه از تالار سازهای اهدا شده بازدید کنید حتما یک اتاق تقریبا کوچک دیگر توجه شما را جلب می کند، یک اتاق با تعدادی ابزار قدیمی ویژه ضبط و پخش آثار موسیقایی که اغلب آنها توسط تولیدکنندگان موسیقایی از چندین دهه پیش به ایران وارده شده، ابزاری که هر کدام از آنها امروزه تبدیل به ابزاری به اندازه یک بند انگشت و حتی کمتر برای تولید، ثبت و ضبط آثار موسیقایی شده است.
در این اتاق می توانید دستگاه زیبا و سلطنتی پخش گرامافون ساخت کشور فرانسه متعلق به سال ۱۹۲۰ میلادی را ببینید که بیش از همه دستگاه های دیگر در اتاق نمایش خودنمایی می کند. البته یک دستگاه صوتی چندکاره شامل صفحه، رادیو و رول قدیمی به همراه رادیوهای قدیمی و دستگاه های تهیه و ضبط صفحه مادر متعلق به دهه ۵۰ میلادی نیز ابزارهای دیگری بودند که در این بخش برای مخاطب رخ نمایی می کردند.
نه هنوز بازدید از طبقه دوم موزه موسیقی تمام نشده است. کمی آنطرف تر بعد از کتابخانه موزه که شامل مجموعه ای نفیس از کتاب های خطی و قدیمی، مجموعه ای کامل از کتاب های موسیقی و آرشیو مطبوعات قرار دارد به اتاقی که «آرشیو صوتی مرحوم گلشن ابراهیمی» برمی‌خوریم که فضای منحصر به فردی دارد و به گفته زهرا حبیبی زاد مدیر بخش آرشیو موزه، جزو معدود مکان هایی است که دانشجویان و پژوهشگران به راحتی می توانند از منابع موجود آن استفاده کنند.
آرشیو صوتی مرحوم گلشن ابراهیمی در موزه موسیقی ایران، گنجینه ای از سال‌ها تلاش هنرمندان ایرانی در راه تکامل فرهنگ و هنر موسیقی ایران زمین است. در این بخش هزاران قطعه موسیقی از ابتدای تاریخ ضبط موسیقی در ایران که روی انواع وسایل از صفحه های سنگی تا سی دی و دی وی دی های مدرن امروز در آلبوم بزرگ موسیقی ایران ثبت شده است نگهداری می شود که در نوع و اندازه خود بی نظیر است. اساس این آرشیو مجموعه شادروان مهندس گلشن ابراهیمی است که پیش از درگذشتشان به موزه موسیقی اهدا شده است. علاوه بر آن مجموعه های ارزشمند دیگری نیز به آرشیو افزوده شده که با تلاش کارکنان موزه در حال دیجیتالی شدن است.
حبیبی زاد در تکمیل این توضیحات می گوید: در آرشیوی که موزه موسیقی در اختیار دارد اولین صفحات موسیقایی ضبط شده به دستور مظفرالدین شاه که امضای آن در دفتر مدیر موزه قرار دارد، وجود دارد.
وی به صحبت هایش می افزاید: علاوه بر تمرکز اصلی مان که روی موسیقی ایرانی است در حوزه موسیقی‌پژوهی کشورهای مختلف یونسکو نیز کارهایی را انجام داده ایم. به هر صورت اینجا تنها آرشیوی است که در آن روی همه باز است و پژوهشگران، دانشجویان و هنرمندان می توانند از این آرشیو غنی استفاده کنند. البته هم اکنون غنای آرشیوی ما به حدی رسیده که دیگر نمی توانیم آثار تکراری را بگیریم و با توجه به اینکه دیجیتال سازی ما با همکاری یکی از دانشگاه های معتبر کشور آلمان به مرحله بسیار خوبی رسیده فقط مجبور به پذیرش آثار غیر تکراری هستیم که خریداری این آثار نیز بستگی به یکسری قوانین و چارچوب هایی دارد که به صاحبان آثار اعلام می شود.
وی توضیح می دهد: همه کارهایی که با همکاری این دانشگاه آلمانی انجام گرفته به هیچ عنوان از این مکان خارج نمی شود و همکاری ما با این موسسه علمی در حدی است که آنها برخی از تجهیزات را به ما داده اند. شما در این فضا به معنا و مفهوم واقعی کلمه می توانید تاریخ تحول موسیقی ایران از صفحه سنگی تا لوح فشرده را ببینید. در این مکان هر آنچه در موسیقی ایران از اولین روز حضور موسیقی تا امروز که آلبوم های مختلفی تولید می شود، وجود داشته است پیدا می کنید و این یکی از نکات قابل توجهی است که می تواند برای دوستداران موسیقی مورد توجه قرار بگیرد.
از آرشیو صوتی و تصویری موزه موسیقی که بیرون می آیید احساس می کنید که دیگر بازدید به پایان رسیده اما از پله های طبقه دوم که وارد فضای اصلی موزه می شویم تابلویی که مخاطبان را به طبقه زیرین هدایت می کند، توجه را به خود جلب می کند، پس از روی کنجکاوی هم که شده به طبقه زیرین موزه موسیقی می رویم جایی که در آن «کارگاه ساخت و ساز استاد ابراهیم قنبری مهر» واقع است، جایی در میان تکه چوب هایی که می خواهند ساز باشند، جایی در میان اره و گونیا و موسیقی، جایی آرام و بی صدا در ستایش و آفرینش هنر. جایی که در آن می توانید مراحل ساخت و ساز ابزار و ادوات موسیقایی را از نزدیک ببنید. جایی که در آن از ابزار ساخت و ساز مرحوم استاد محمد نوایی (عشقی) گرفته تا شمش قطعه های مهرکاری شده استاد قنبری مهر یافت می شود و آنهایی که برای اولین بار با چنین فضایی مواجه می شوند قطعا دقایق هیجان انگیزی را سپری خواهند کرد.
حسن غیاثی از کارکنان بخش کارگاه ساخت و ساز که مشغول ترمیم یکی از دف های موزه است، از حال و هوای این بخش از موزه موسیقی می گوید. اینکه در اینجا سفارشی برای ساختن ساز گرفته نمی شود. اینجا محلی برای مرمت سازهای موزه و به نوعی محلی برای کارهای تحقیقاتی پیرامون احیای سازهای ارزشمند و تاریخی است.
وی می گوید: ما در اینجا روی الگوهای قدیمی حوزه ساز سازی کار می کنیم ضمن اینکه مرمت سازهای موزه و پاسخگویی به مراجعان برای خرید ساز و ارائه مشاوره به آنها از جمله فعالیت هایی است که ما در این بخش انجام می دهیم. البته بازدیدکنندگان در ایامی که موزه باز است می توانند در این قسمت مراحل ساخت و تولید یک ساز موسیقایی را از نزدیک ببینند.
وی معتقد است: بیشتر کسانی که به این بخش از موزه می آیند وقتی اینجا را ترک می کنند آرامشی را تجربه می کنند که ما کاملا آن را درک می کنیم. حتی خیلی از بازدیدکنندگان از همین جا به موسیقی علاقه مند می شوند و می روند تا سازی را آموزش ببینند و این احساس بسیار خوبی است که شما چنین انگیزه ای را برای یک فرد عادی به وجود می آورید که برود و سازی را یاد بگیرد.
در حین صحبت های غیاثی از وی درباره میز وسط کارگاه که تعدادی ساز ایرانی در آن قرار گرفته است، سوال می کنم که در جواب می گوید: این میز بر خلاف جاهای دیگر به میز «دست بزنید» مشهور است یعنی اینکه ما مخصوصا این سازها را روی میز قرار داده ایم که بازدیدکننده در زمان حضورش در کارگاه به این سازها دست بزند و در مبتدی ترین شکل ممکن هم شده نواختن یک ساز را تجربه کند و باور کنید وقتی این کار را برای اولین بار انجام می دهند آنچنان خوشحال می شوند که برای خودشان هم باورپذیر نیست.
بعد از آرزوی موفقیت برای دست اندرکاران موزه و خداحافظی با آنها تقریبا کار بازدید از موزه موسیقی را تمام‌شده می دانیم و به تدریج فضای ساختمان اصلی را ترک کرده و به سمت حیات می رویم. غیر از یک کافی شاپ در کنج موزه و مجاور ساختمان اداری که بعدازظهرها پذیرای تعدادی از مردم است با ساختمانی مدرن مواجه می شویم که مدتی پیش در حضور تعدادی از بزرگان موسیقی با عنوان «استودیو موزه موسیقی » به بهره برداری است؛ استودیویی که به دلیل تجهیزات فنی قابل توجه آن در ماه‌های گذشته از استودیوهای پرکار موسیقی است. آمفی تأتر موزه موسیقی نیز مکانی برای اجرای برنامه های خاص هنری طراحی شده که این مکان نیز چندی پیش به بهره برداری رسید.
گزارش از علیرضا سعیدی
نظر شما